Ամանորյա Հանելուկներ
Այնի՞նչն է, այնինչ կլոր է
Բայց ձնագնդիկ չի
Ձեռքեր ունի քիթ ունի
Բայց մարդ չի
Ճերմակ է բայց ամպ չի
Աջկեր ունի մեծ ժպիտով
Նրա անունել․․․
Պատասխան-ծնեմարդ
Այնի՞նչն է, ինչը
Թակում է մեր դուռը դեկտեմբերի 31-ին
Ժամը 00։00-ին․․․
Պատասխան-Ամանոր
149. Յուրաքանչյուր հարցին պատասխանող մի քանի բառ գրի´ր:
Օրինակ՝
Ինչպե՞ս մոտեցավ: — Արագ մոտեցավ: Իսկույն մոտեցավ: Լրջորեն մոտեցավ: Կամաց-կամաց մոտեցավ: Հազիվհազ մոտեցավ: Հետզհետե մոտեցավ: Եվ այլն:
Ո՞վ եկավ:-Նա եկավ։ Աղջիկը եկավ։ Տղան եկավ։ Ուսուցիչը եկավ։
Ի՞նչը քաղցրացավ:-Շոկոլադը քաղցրացավ։ Շաքարաքլորը քաղցրացավ։ Լեզուն քաղցրացավ։ Թեյը քաղցրացավ։
Տատը ի՞նչ է անում:- Տատը ճաշ է պատրաստում։
Գիրքը ի՞նչ է լինում:- Գեղարվեստական գիրք, ֆանտաստիկ ժանրի գիրք
Ինչպիսի՞շնիկ է:-Գեղեցիկ շնիկ է։ Ազնվացեղ շնիկ է։
Ինչպե՞ս գտավ:-Դժվարությամբ գտավ։ Նրա օգնությամբ գտավ։
Ե՞րբ եկավ;-Առավոտյան եկավ։ Երկար տարիներ անց եկավ։
150. Յուրաքանչյուր հարցին պատասխանող մի քանի բառ գրի´ր:
Ի՞նչը վերջացավ:-Ֆիլմը վերջացավ։ Անձրևը վերջացավ։
Ո՞վ մտավ:-Տատիկը մտավ։ Մայրիկը մտավ։ Հյուրը մտավ։
Տղան ի՞նչ արեց:-Տղան վերցրեց։ Տղան անջատեց։
Անձրևը ի՞նչ եղավ:-Անձրևը դադարեց։ Անձրևը ուժեղացավ։
Ինչպիսի՞ դաս էր:-Հեշտ դաս էր։ Դժվար դաս էր։ Անհասկանալի դաս էր։
Ո՞ր գզեստն է հագին:-Գեղեցիկ զգեստն է հագին։ Ներկայացման զգեստն է հագին։
Ինչպե՞ս մոտեցավ:-Արագ մոտեցավ։ Լրջորեն մոտեցավ:
Ե՞րբ կգամ:-Առավոտը կգամ։ Իրիկունը կգամ։
Ինչքա՞ն հետաքրքիր է:-Շատ հետաքրքիր է։ Շատ -շատ հետաքրքիր է։ Բացարձակ հետաքրքիր չէ։
151. Ա և Բ խմբի բառերի իմաստների տարբերությանը բացատրի´ր:
Ա Բ
Անտառ — խշշում է
աղջիկ — խաղում է
մարդ — կանգնում է
մեքենա — սլացավ
քամի — դադարեց
Ա խմբում բոլորը շնչավոր գոյականներ են կամ իր էն։
Բ խմբում բոլորը գործողություններ են։
152. Ա և Բ խմբի բառերի իմաստների տարբերությունը բացատրի´ր:
Ա Բ
Պար — պարում է
երգ — երգել է
կանչ — կանչել է
հարց — հարցրել է
կապ — կապում է
Ա խմբում բոլորը գոյական են։
Բ խմբում բոլորը գործողություններ են։
153. Ա և Բ խմբի բառերի տարբերությունը գտի´ր (ի՞նչ են ցույց տալիս, ի՞նչ հարցերի են պատասխանում): Բ խմբի ր ստերին ին՞չ անուն կարելի է տալ:
Ա. Տղա, թանաք, խրճիթ, արգելք, բաժակ, բանալի, տատիկ, ուսուցչուհի, թռչուն, հեղեղ, դերձակ:
Բ. Հնձում ենք, խաղում էինք, լուսավորում ես, կտցահարեց, վազում էիք, թակում եմ, հեղեղել է, խռնվում են, շփոթեցի, բացել եք:
Ա խմբում բորորը իրերեն կամ մարդիկ և պատասխանում են ի՞նչ, ո՞վ հարցերին։
Բ խմբում բոլորը գործողություններ են
154. Տրված բառախմբերում պակասող բառերն ավելացրո´ւ , որ դառնան նախադասություննր:
Բակում մի երիտասարդ սրինգ էր նվագում ։
Երեխան քարերի մեջ ինչ-որ բան էր գտնում։
Մի մարդ մութ գիշերով ձոր էր գնում։
Անձրևը անընդհատ տեղում էր։
Արևի առաջին շողերի հետ քաղաքն աղմուկով արթնանում էր։
155. Նախորդ աոաջադրանքը կատարելիս ինչպիսի՞ բառեր ավելացրիր:
Դրանք բայեր են: Հին հայերենում «բայ» նշանակում է «խոսում է, ասում է»:
156. Ի՞նչ ընդհանրություն ունեն ընդգծված բառերը (ի՞նչ հարցի են պատասխանում, ի՞նչ են ցույց տալիս):
Արջը տանձ է ուտում:-Ինչ
Մեր բարդին սոսափում է:-Ինչ
Սևաչյա աղջիկը երգում է:-Ով
Միայնակ ծաղիկը սպասում էր վերջին քամուն:-Ինչեր
Անվանի մարզիկի հետ հանդիպելու կգա՞ս:-Ով
Նա մոտեցավ խշշացող գետին:-Ինչ
Այսքան նախագիծ քանի որ նախագծերը շատ դժվար է գտնել
Նախագծերից ամենաշատը ինձ դուր է եկել <<Իմ դպրոցի միջավայրը>> նախագիծը
Դո՛ւ, Արագա՛ծ, ալմաստ վահան
Կայծակեղեն թրերի,
Գագաթներդ՝ բյուրեղ վրան
Թափառական ամպերի։
Սեգ ժայռերդ՝ արծվի բույն,
Լճակներդ՝ լույս-փերուզ.
Առուներդ՝ մեջքիդ փայլուն
Պերճ գոտիներ ոսկեհյուս։
Աղբյուրներդ գիշեր ու զօր
Խոսքի բռնված իրար հետ,
Վտակներդ գիլ ու գլոր
Աբրեշումե փեշերեդ։
Թիթեռներդ՝ հուր-հրեղեն
Թռչող-ճախրող ծաղիկներ,
Զառ ու զարմանք երազներեն
Պոկված ծվեն-ծվիկներ։
Ծիրանավառ դու թագուհի,
Բուրումների դու աղբյուր,
Ծաղիկներդ հազար գույնի,
Հազար անուն, հազար բույր։
Իմ դպրոցի միիջավայրը
Իմ դպրոցի միջավայրը շատ մեծ իմ ամենից շատ գրավող այդ միջավայրը ագարակն է իմ վրա և իմ ինքնազգացողության կամ ճաշակի վրա ազդում է շատ լավ ինձ ոչմիբան չի խանգարում ես ոչինչ չէի փոխի։
Ինչպիսի՞ն է դպրոցի միջավայրը։
Շատ մեծ։
Ի՞նչն է ամենից շատ քեզ գրավում այդ միջավայրում։
Ագարակը։
Ինչպե՞ս է այն ազդում քո ինքնազգացողության կամ ճաշակի վրա։
Շատ լավ։
Ի՞նչն է քեզ խանգարում։
Ոչմի բան։
Ի՞նչը կփոխեիր։
Ոչմի բան։
106. Տրված արմատների կրկնությամբ բառեր կազմի՛ր: Գրությանն ուշադրություն դարձրո՛ւ (ինչո՞վ է տարբերվում մյուս բարդ բառերի գրությունից):
Օրինակ՝
մեծ-մեծ:
Ծանր-ծանր, գույգ-գույգ, չորս-չորս, խիստ-խիստ, արագ-արագ, բաց-բաց, թաց-թաց:
107. Արմատի կրկնությամբ կազմված, գծիկով գրվող բարդ բառեր գրի´ր:
Օրինակ՝
շուտ-շուտ, երբեմն-երբեմն:
108. Տրված արմատների կրկնությամբ բառեր կազմի՛ր (արմատների մեջ ի՞նչ փոփոխություն է կատարվում):
Օրինակ՝
Փալաս-փուլուս:
Աման-չաման, մարդ-մուրդ, պարապ-սարապ, պակաս-մակաս, մանր-մունր, փոքր-մոքր, ոլոր-մոլոր, սուս-մուս:
109. Տրված արմատների կրկնությամբ բառեր կազմի՛ր: Բառերի մեջ այդ արմատների գրությանն ուշադրություն դարձրո՛ւ:
Օրինակ՝
ճըռ — ճռճռալ, ճռճռոց:
Մըռ-մռմռալ, հըռ-հռհռալ, չըռ-չռչռալ, կըռ-կռկռալ, դըռ-դռդռալ:
110. Տրված արմատներով բաղադրյալ բառեր կազմիր՝ դրանք դնելով նոր բառերի սկզբում, մեջտեղում և վերջում:
Մարդ-մարդկաին, բարի-բարեգործ, ձայն-ձայնավոր, սեր-սիրել, տեր-, գիր:
111. Անջատ գրվող բարդ բառերի (հարադրությունների) իմաստներն արտահայտի՛ր հոմանիշ բառերով:
Պար գալ-պարել, զրույց անել-զրուցել, խաղ անել-խաղալ, թույլ տալ-թույլադրել:
112. Տրված բառերի իմաստներն արտահայտի՛ր հոմանիշ հարադրություններով (անջատ բաղադրիչներով գրվող բառեր) կամ դարձվածքներով:
Օրինակ՝
թափթփել — շաղ տալ, ցիրուցան անել:
Վերադարձնել-ետ բերել, անցնել-գնալ, բուժել-առողջացնել (դեղ ու դարմանով), մտնել-ներս գնալ, կանգնել-ոտքի կանգնել, կախվել-կախ ընկնել:
113. Անել և տալ բառերով կազմիր հնարավորին չավ) շւստ հարադրություններ ու դարձվածքներ:
անող դնող
տանող բերող
114. Այսօր, տանտիրուհի, մորեղբայր բառերով և այս օր(ը), տան տիրոթւհի, մոր եղբայր բառակապակցություններով կազմի՛ր նախադասություններ:
Օրինակ՝
Հորեղբայրս մեծ ու գեղեցիկ այգի ունի: Հորս ամենամեծ եղբայրն արդեն թոռ ունի:
Այսօր շատ հրաշալի օր էր քանի, որ այս օրը հենց մենք գնացինք բարձունք հաղթահարելու։
Տանտիրուհին մեզ շատ սիրով ընդունեց։
Այդ տանտիրուհու անունը Լենա էր։
Մենք եկանք մորեղբորս տուն։
Ես չեմ ճանափում նրա մորեղբորը։
115. Տրված բաղադրյալ բառերի իմաստներն արտահայտի՜ր բառակապակցություններով:
Օրինակ՝
դարավերջ – դարի վերջ,
Աշխատասենյակ — աշխատելու համար նախատեսված սենյակ:
Գառնարած-գառ պահող, բարեսիրտ-բարի սիրտ ունեցող, չարամիտ-չար միտք ունեցող, լեռնագագաթ-լեռի գագաթ, արագահոս-արագ հոսող, հարթավայր-հաթ վայր, աստղագիտություն-աստղերի գիտություն, սրտիկ-սիրտ, կեչուտ-լիքը կեչուտներ ով տեղ:
116. Տրված բաղադրյալ բառերի իմաստներն արտահայտի՛ր բառակապակցություններով:
Օրինակ՝
միաեղջյուր — մի եղջյուր ունեցող:
Վիպագիր-վեպ գրող, մեծագլուխ-մեծ գլուխ ունեցող, սրընթաց-սուր ընթացք, երկերեսանի-երկու երես ունեցող, զբոսայգի-զբոսնելու այգի, սրամիտ-սուր միտք ունեցող, հեռուստացույց-հեռու պատկերը ցուց տվող, պահարան-պահելու տեղ, հայաստանցի-մարդ որը ապրում է Հայաստանում:
117. Տրված բաղադրյալ բառերի իմաստները բառակապակցություններով արտահայտի՛ր:
Հանքափոր-հանք փորող, գրագետ-գիր ունեցող, պատմագիր-պատմուցյուն գրող, խաղագիրք-խաղերի գիրք, խնդրագիրք-խդիրների գիրք, խնդրագիր-խնդրանքի գիր, մասրուտ-մասուրենրի անտառ, հեղինակավոր-հայտնիություն ունեցող։
Արևմտահայերենի բառարանից օգտվելով, գրի՛ր տրված բառերի ու արտահայտությունների արևելահայերեն տարբերակները։
սովորել-սորվիլ
հոգնել-յոգնիլ
լուռ-լռիլ
պառկել-պառկիլ
կուլ տալ, կլանել-կլանուիլ
լրություն-լրութիուն
օղակ-օղիկ
խենթ, խելառ-ծուռ
մեգ, մառախուղ-
փուչիկ-???
կենդանիներ վարժեցնող-գազանազուսպ
զզվել-զզվիլ
բաժակ-ըմպակ
Հիմա փորձի՛ր գտնել տրված արևմտահայերեն բառերի բացատրությունները։
ագեվոր-պոչավոր
ագուռ-բուռ,ափ,աղյուս
դգալ-գդալ
դի-կողմ
ետքը-հետո
աճապարել-շտապել,փութալ
Գտի՛ր տրված բառերի բացատրությունները։ Դիտարկի՛ր արևմտահայերեն և արևելահայերեն լեզուներում դրանց գրության ձևերի տարբերությունները։
աճիլ-աճել
լսվիլ-լսվել
լվացվիլ-լվացվել
ժպտիլ-ժպտալ
լեցվիլ-լեցվել
լծվիլ-լծվել
լորտնիլ-լորտնել
խամրիլ-խամարել
խախտիլ-խախտել
խաղաղիլ-խաղաղել
ծփիլ-ծփել
Գործնական քերականություն փաթեթից
101. Ընդգծված բառակապակցությունները փոխարինի՛ր ածանցավոր բառերով:
Շատ ու շատ դարեր առաջ ասորեստան մի իմաստուն մարդ էր ապրում:
Թփութ մի առարկա էր թաքցրել:
Նա որոշել էր այդտեղ իր համար տուն կառուցել:
Տունը դարձրել ես հավաբուն տեղ:
Երեկոյան դարբնոցում կհսւնդիպենք:
Գետի ափին մի խռժիտ ուներ, որտեղ ապրում էր իր սիրելի կենդանու հետ:
Իրենց փոքր գյուղի փողոցներն ու այգիները հիշեց:
102. Բնակավայր կամ տեղանք ցույց տվող բառերին այնպիսի ածանցներ ավելացրու, որ նոր բառերը տվյալ տեղի բնակիչ իմաստն արտահայտեն:
Օրինակ՝
լեռն — լեռնցի:
Երևան-երևանցի, քաղաք-քաղաքացի, Վան-վանեցի, Մուշ-մշեցի, Աշտարակ-աշտարակացի, Արտաշատ-արտաշատացի,Դվին-դվինցի, Կարս-կարսացի, Գյումրի-գյումրեցի, Լոռի-լոռեցի, Ամերիկա-ամերիկացի, Նյու-Յորք-նյու-յորքցի, Լոնդոն-լոնդեցի, սար-սարացի, գյուղ-գյուղացի:
103. Տրված բառազույգերի արմատները տեղափոխելով՝ բաղադրյալ նոր բառեր ստացի´ր:
Օրինակ՝
բարեժպիտ, մանկամիտ — բարեմիտ, մանկաժպիտ:
ա) Ջրանկար, ծովահարս, բ) ժանգագույն, արծաթապատ,
գ) հողմաղաց, ջրածին, դ) զորամաս, երկրագունդ:
104. Տրված բառերր բաղադրիչների բաժանի՛ր: Արմատներն ի՞նչ մասնիկով են կապվում:
Օրինակ՝
Գրատախտակ — գր(գիր) + ա + տախտակ:
Ձեռագիր-ձոռք+ա+գիր
գեղանկար-գյուղ+ա+նկար
շրջագգեստ-շուրջ+ա+զգեստ
սիրահոժար-սեր+ա+հոժար
դեղնակտուց-դեղին+ա+կտուց
հոդակապ-հոդ+ա+կապ
105. Շարքի բոլոր բառերը, բացի մեկից, նույն ձևով են կազմված: Գտի´ր օրինաչափությանը չենթարկվող բառը:
ա) Հրաշամանուկ, հողագունդ, առևտուր, մեծահոգի, փրկագին:
բ) Ջրկիր, սեղանատամ, նախօրոք, դասաժամ, ձեռնտու:
ա) Բոլոր բառերը հոդակապ էն բացի առևտուրից
բ) Բոլոր բառերը բառդ էն բացի դասաժամից
Հեռավոր խորքերում
Մի դայն է լսվում
Այդքան գեղեցիք անմեղ
Եվ երգող։
Աաա՜ երգում էր ձայնը
Այդքան գեղեցիկ և բարձր
Որ ոսկ է անտառում էր լսվում
Ոսկ է տերևները լուռ լսում էին այդ գեղեցիկ ձայնի երգը։
Հեռավոր խորքերում
Մի դայն է լսվում
Այդքան գեղեցիկ անմեղ
Եվ երգող։
Օօօ՜ երգում էր ձայնը
Այդքան գեղեցիկ և բարձր
Որ կարմիր անտառնում էր լսվում
Կարմիր տերևները լուռ լսում էին այդ գեղեցիկ ձայնի երգը։
Աշուն
Աշնան օրերն են հասել,
Իջել է ամպը սարին,
Եւ հրաժեշտ է ասել,
Կռունկը մեր աշխարհին:
Բարդին էլ չի սոսափում
Արագիլի թեւի տակ,
Դեղին թերթեր է թափում
Առվակի մեջ կապուտակ:
Կարմիր խարույկ է կարծես
Ծեր տանձենին անտառի,
Թվում է, թե մոտ վազես,
Ձեռք ու ոտքդ կվառի…
Քամին շատ էր թափառել,
Պարապ-սարապ թեւը կախ,
Բայց արդեն գործ է ճարել,
Տեսեք ինչքան է ուրախ:
Աշնան օրերն
Դեղին թերթեր
Քամին շատ էր թափառել
Ծեր տանձենին
Ոսկի են թվում տերև ու ճյուղ
Դեղին հրդեհ է և դեղին ծուխ
Աշնան քամուն են ծափահարում
Քամին է այս ծով գանձերի տերը
Ամեն, ամեն ինչ ոսկեզօծվել է,
Ոսկի են թվում տերև ու ճյուղ,
Ուր որ նայում ես, դեղին բոցեր են,
Դեղին հրդեհ է և դեղին ծուխ:
Ջրվեժը, առուն, ծառը, ծտերը
Աշնան քամուն են ծափահարում:
Քամին է այս ծով գանձերի տերը,
Այս ոսկու տերը՝ մեծահարուստ:
Դեղին հրդեհ, դեղին ծուխ
Աշնան քամի
ծով գանձեր
Քամու համբույր
Քամու համբույրից դողաց մի տերև,
Շշուկով դիպավ իր հարևանին,
Խշխշաց հանկարծ իմ գլխի վերև
Ու տարուբերվեց հինավուրց կաղնին:
Կռացավ կաղնին նորից բարձրացավ,
Ճյուղերով դիպավ ուրիշ մի ծառի,-
Եվ շշուկն այսպես ծառից-ծառ անցավ,
Հասավ հեռավոր խորքերն անտառի:
Ալեկոծվում էր անտառը հուզված
Ու ոսկեզօծված գլուխն օրորում,
Իր մեծ գրկի մեջ քամու համբուրած
Փոքրիկ տերևն էր կարծես որոնում:
Խշշում էր անտառն ու տարուբերվում,
Երկինք էր հասնում խշշոցը նրա…
Իսկ քամին ուրախ սուլում էր հեռվում
Քամու համբույր
Ու ոսկեզօծված
Հուզված անտառ
հեռավոր խորքեր
ոսկեզօծված գլուխ
ուրախ սուլել
Մշուշների շղարշի տակ
Աշնան խաշամն է խշխշում,
Քամու ձեռքերն անհամարձակ
Ամպի փեշերն են քաշքշում:
Ամպը լեզուն կուլ է տվել,
Հնար չունի որոտալու:
Ցերեկն էլ է ցրտից կծկվել,
Չէ՛, երևի ձյուն է գալու:
Աշնան խաշամ, Քամու ձեռքերն, Ամպի փեշերն
Մշուշների շղարշ
Գոհար Եգանյան 