Արևելյան հայաստանում հայերը ապրում էին ծանր պայմաններ, գյուղացիները շատ հարկեր էին տալիս ու ապրում բարդ կյանք։ Կրթությունը ու մշակուտը միքիչ զարգանում էր բայց ամեն ինչ վերահսկում էր ռուսաց պետությունը։ Եկեղեցու գործը սահմանափակվում էր, ու ազգային շարժումները դժվար էին զարգանալ։ Արևմտյան հայաստանում վիճակը էլ ավելի վատ էր, հայերը բարձր հարկեր էին տալիս չունեին հավասար իրավունքներ։ Շատերը ապրում էին իրավազրկված։ ՀՅԴ ու այլ կազմակերպություներ պայքարում էին ազատության համար բայց սուլթանը բռնի ճնշում էր շարժումները։ 1890-ականներին եղավ ջարդեր որ դարձավ նախադրյալ ցեղասպանության։ Չնայած հայերը ապրում էին երկու տարբեր կայսրություներում բայց ճակատագիրը համարյա նույն էր։ Բոլորը ապրում էին ծանր պայմաններում ու չունեին ազատություն։ Միավորում էր բոլորին անկախության ու ազատության ձգտումը։
Հայաստանը Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունների տիրապետության տակ XX դ. սկզբին
Գոհար Եգանյան 